Męska bezpłodność

Bezpłodność to niezdolność do zapładniania, stwierdzona po okresie minimalnie 1 roku odbywania stosunków bez środków antykoncepcyjnych. Ze względu na to, że większości ludzi udaje się począć w tym czasie dziecko, lekarze proponują przyjąć, że pary, którym się to nie udaje właśnie w okresie jednego roku mają problemy z płodnością. W przybliżeniu 1 na 5 par, ma problemy z poczęciem przy pierwszej próbie. Połowa tych mężczyzn cierpi na nieodwracalną bezpłodność. W około 40% przypadków męska bezpłodność przypisywana jest problemom ze zdolnościami reprodukcyjnymi. Produkcja spermy, lub spermatogeneza, ma miejsce w kanalikach nasiennych jąder. W wyniku podziału komórek wytwarzają się spermatocyty (dojrzałe komórki spermy), która zawiera połowę męskiego kodu genetycznego. Każdy cykl spermatogenezy składa się z 6 etapów i trwa 16 dni. Mniej więcej 5 takich cykli, czyli około 2,5 miesiąca potrzeba na wyprodukowanie dojrzalej spermy. Mitochondria (organella produkujące energię) odpowiadają za zdolności mobilne plemników, zasilając ich ogonki (flagellum), tak, aby mogły dopłynąć od jajeczka. Za produkcję spermy odpowiedzialny jest układ hormonalny, który obejmuje oś niedoboru testosteronu przysadka -gonady. Z uwagi na to, że proces wytwarzania spermy trwa 2 miesiące, choroba, która miała miejsce w pierwszym cyklu może mieć wpływ na dojrzałą spermę, bez względu na stan zdrowia mężczyzny w czasie, gdy jest on badany.

Co powoduje bezpłodność?

Jest wiele czynników biologicznych i środowiskowych, które mogą wpływać na małą ilość produkowanej spermy, co jest najczęstszą przyczyną bezpłodności. Zaburzenia w produkcji spermy, zablokowanie kanalików przechowujących ją, razem z wieloma innymi mogą powodować bezpłodność u mężczyzn. Z powodu zmian genetycznych, które gromadzą się w plemnikach, płodność mężczyzn znacznie spada po 35 roku życia.

Wiek

Efekty starzenia się nie są jasne. W jednym badaniu sugeruje się, że produkcja spermy nie ulega zmniejszeniu przed 64 rokiem życia. W innym jednak stwierdza się, że wraz z wiekiem poczęcie dziecka wymaga coraz więcej czasu. W tym badaniu prawdopodobieństwo zapłodnienia po okresie dłuższym niż rok starań, u mężczyzn poniżej 25 roku życia wyniosło 8%, a prawie dwa razy więcej - 15% u mężczyzn po 35 roku życia.

Sprawy seksu

Trudności związane z techniką i odbyciem stosunku seksualnego mają wpływ na płodność u mniej niż 1% mężczyzn, którzy doświadczają problemu bezpłodności. Impotencja, przedwczesna ejakulacja i problemy natury psychologicznej mogą przyczynić się do bezpłodności. Te przypadki podlegają leczeniu. Substancje smarujące zawierające spermicydy, olejki i wazelina, mogą mieć wpływ na płodność. Stres może zmniejszać wydzielanie hormonu GnRH i w ten sposób redukować ilość plemników.

Przegrzanie

Przegrzanie (z powodu wysokiej gorączki, sauny, itp.) może tymczasowo osłabić produkcję spermy. Stałe przegrzanie, np. w przypadku pewnych rodzajów pracy, może prowadzić do utraty płodności. W pewnym badaniu stwierdzano, że jazda samochodem około 2 godzin dziennie może powodować wzrost temperatury w mosznie, a tym samym redukcję ilości wytwarzanych plemników.

Używki

Kokaina i częste używanie marihuany wydaje się wpływać na jakość i ilość produkowanej spermy, redukując ją o 50%. W marihuanie znajdują się pewne substancje, które mogą uszkodzić zdolność plemników do poruszania się, a także penetracji jajeczka. Sam alkohol nie wydaje się mieć wpływu na płodność, pod warunkiem, że nie jest nadużywany i nie pojawiają się zimny w wątrobie. Palenie zmniejsza żywotność plemników i może powodować zmiany genetyczne u płodu. Co więcej badania przeprowadzone w 1999r. wskazują, że palenie odbiera mężczyznom pociąg seksualny.

Złe odżywianie i niedobory żywieniowe

Niedobory składników takich jak witamina C, cynk, selen i kwas foliowy, mogą mieć znaczenie w przypadku bezpłodności w niektórych przypadkach.

Czynniki genetyczne

Defekty genetyczne mogą być przyczyną męskiej bezpłodności. Ułomności te mogą być dziedziczone lub też spowodowane przez środowisko. Obecnie prowadzi się wiele badań nad wadliwymi genami chromosomu Y. Podmiotem badań jest np. zjawisko usunięcia pewnych części chromosomu Y, znane jako AZF, mogące być główną przyczyną genetyczną męskiej bezpłodności. W niektórych badaniach zanotowano mutacje genetyczne w obrębie materiału jądra biorącego udział w naprawie DNA. Dziedziczone zaburzenia mogą powodować bezpłodność o podłożu genetycznym. Pacjenci cierpiący na mukowiscydozę często nie posiadają lub posiadają zablokowane nasieniowody. Ci z syndromem Klinefeltera posiadają podwójny chromosom X i jeden chromosom Y (u zdrowych ludzi występuje jeden chromosom X i jeden chromosom Y), co prowadzi do blokady kanalików nasiennych w jądrach podczas okresu dojrzewania, pomimo że wszystkie inne atrybuty męskości pozostają nieuszkodzone. Syndrom Karatagenera, rzadkie zaburzenie związane jest z cofnięciem się pozycji głównych organów, a także obecnością nieruchomych rzęsek (włoskowatych komórek w płucach i zatokach, mających podobną budowę do witek plemników). Mogą nimi zostać zainfekowane również komórki zarodka.

Działanie chemikaliów

W większości przypadków unikanie toksycznego środowiska może przywrócić liczebność plemników. Największą redukcję w produkcji spermy powodują pestycydy o działaniu podobnym do estrogenów. Wystawienie na działanie estrogenów zmniejsza ilość komórek Sertoliego (potrzebnych w początkowym stadium produkcji spermy). Pestycydy te obejmują: DDT, Aldrin, Dieldrin, PCP, dioksyny i furany. Badanie prowadzone w klinice leczenia niepłodności w 1999 pokazało, że jeżeli mężczyzna w swojej pracy narażony był na działanie pestycydów, jego wskaźnik płodności był znacznie niższy niż mężczyzny, który z pestycydami nie miał styczności. Chociaż testy pojedynczych środków zawierających estrogeny nie wykazały dużego zagrożenia, według innych wystawienie na działanie jednego lub więcej tych środków może być bardzo szkodliwe. Oprócz negatywnego wpływu na płodność, jak twierdzą niektórzy naukowcy, chemikalia te mogą powodować raka jąder. W 2000r. przeprowadzono badanie na pracownikach fabryki gumy, którzy wystawieni byli na działanie węglowodorów (etylobenzenu, benzenu, toluenu i ksylenu). Wyniki pokazały, że liczba plemników w ich spermie była nisza od przeciętnej. W 1999 roku poddano badaniu mężczyzn wystawionych na działanie rozpuszczalników w farbach, lakierach, klejach, itp. Okazało się, że mogą one zmniejszać płodność. Jednak nie wszystkie badania potwierdziły wpływ tych chemikaliów na płodność.

Wystawienie na działanie metali ciężkich

Chroniczne wystawienie na działanie metali ciężkich, takich jak ołów, kadm, czy arszenik może wpływać na jakość spermy. Śladowe ilości tych pierwiastków w spermie wydają się uszkadzać działanie enzymów zawartych w akrosomie, membranie okrywającej główkę plemnika.

Promieniowanie

Promieniowanie i prześwietlenia oddziaływają na każdą szybko dzielącą się komórkę, tak więc komórki spermy są szczególnie wrażliwe na szkody powodowane przez promieniowanie. Komórki poddane działaniu określonych poziomów promieniowania mogą potrzebować dwóch lat na wznowienie normalnej produkcji nasienia, a w szczególnie ciężkich przypadkach mogą się nigdy nie zregenerować.

Żylaki powrózka nasiennego

Żylaki powrózka nasiennego to choroba jąder. Żyła jest uważana za żylakowatą, gdy jest nienaturalnie powiększona i poskręcana. Żylaki powrózka nasiennego można znaleźć u 15%-20% mężczyzn, a u 25%-40% mężczyzn mających problemy z bezpłodnością. Nie wiadomo, w jaki sposób i czy w ogóle mają one wpływ na bezpłodność. Według niektórych teorii żylaki powrózka nasiennego mogą częściowo blokować kanaliki nasienne lub też produkować większą ilość tlenku azotu (substancji, która rozszerza żyły); może także tamować dostarczanie tlenu do spermy i uszkadzać jądra. Trzeba zaznaczyć, że są także dowody na niską szkodliwość żylaków powrózka nasiennego na niepłodność. W pewnym badaniu wysunięto hipotezę, że żylaki powrózka nasiennego i bezpłodność są dziedziczne i występują niezależnie od siebie. Inne badania przeprowadzane przez 8 lat na grupie mężczyzn z żylakami powrózka nasiennego i grupie zdrowych mężczyzn dowiodły, że nie ma żadnych różnic w jakości spermy, czy ich zdolności do zapładniania.

Niski poziom testosteronu i hipogonadyzm

Niski poziom testosteronu, jakikolwiek są jego przyczyny, może powodować zaburzenia w produkcji spermy. Hipogonadyzm to ogólna nazwa dla dużego braku hormonu uwalniającego gonadotropinę (GnHR), najważniejszego hormonu sygnalizującego proces prowadzący do uwalniania testosteronu i innych hormonów reprodukcyjnych.
Hipogonadyzm jest najczęściej wrodzony i jest następstwem chorób genetycznych dotykających przysadkę. W bardzo rzadkich przypadkach notuje się wybiórczy niedostatek FSO i LH. Syndrom Kallmana i Panhypopituitarism (kiedy to przysadka nie produkuje prawie żadnych hormonów). Hipogonadyzm może się rozwinąć również w starszym wieku z przyczyn takich jak guzy przysadki, guzy mózgu, czy naświetlanie.
Charakterystyczne objawy: osłabienie lub zanik libido (pożądania, popędu płciowego), erekcji członka w kontaktach seksualnych, a także nocnych i po obudzeniu się, zmniejszenie masy ciała, osteoporoza, obniżenie zdolności intelektualnych, depresja. Podstawą do rozpoznania jest badanie stężenia testosteronu we krwi. U mężczyzn powyżej 50. roku życia hipogonadyzm rozpoznaje się jako andropauzę (męskie przekwitanie).
Leczenie polega na podawaniu testosteronu (w formie tabletek lub iniekcji domięśniowych). Już w krótkim czasie od rozpoczęcia leczenia poprawia się u mężczyzn stan psychiczny i seksualność.

Autoprzeciwciała

Schorzenie autoimmunizacyjne to stan, w którym przeciwciała systemu odpornościowego atakują określone komórki ciała, biorąc je za obcych intruzów. W przypadku męskiej niepłodności te tak zwane autoprzeciwciała atakują plemniki. Przeciwciała przyczepiają się do określonych części plemników (np. główki lub witki) i powodują problemy różnej natury, w zależności od miejsca przyczepienia:

* plemniki mogą się pozlepiać
* plemniki mogą nie reagować na śluz szyjkowy
* plemniki mogą być niezdolne do penetracji komórki jajowej

Niektórzy eksperci twierdzą, że w większości przypadków przeciwciała te nie uniemożliwiają zapłodnienia pod warunkiem, że nie jest uszkodzona zbyt duży odsetek plemników.

Wytrysk nasienia do pęcherza moczowego

Wytrysk nasienia do pęcherza moczowego ma miejsce, gdy mięśnie cewki moczowej nie pompują odpowiednio podczas orgazmu i sperma jest cofana do pęcherza moczowego, zamiast na zewnątrz. Jest to następstwem wielu czynników:

* operacji szyjki pęcherza moczowego lub prostaty (najczęstsza przyczyna)
* cukrzycy
* stwardnienia rozsianego
* uszkodzenia rdzenia kręgowego
* efektu ubocznego pewnych lekarstw np. środków uspokajających

Zaburzenia fizyczne i uszkodzenia mechaniczne

Jakiekolwiek uszkodzenia jąder, kanałów, i innych narządów reprodukcyjnych mogą mieć duży wpływ na płodność. Niektóre przyczyny takich anomalii to:

* Wnętrostwo (jądro niezstąpione) ma miejsce, gdy jądra nie przejdą z jamy brzusznej do moszny podczas życia płodowego. Następstwem tego są łagodne lub ostre zaburzenia w produkcji spermy. Według niektórych badaczy, nawet jedno jądro znajdujące się poza moszną może poważnie wpływać na płodność. W chorobie tej jądra wystawione są na działanie zwiększonej temperatury, gdyż znajdują się wewnątrz ciała, ale nie może to całkowicie wyjaśnić szkód w produkcji komórek zarodkowych, jakie powoduje. Mężczyźni, których dotyka ten problem powinni być świadomi, że nawet w przypadku chirurgicznego przesunięcia jądra do moszny, grozi im zwiększone ryzyko zachorowania na raka jąder, daje to podstawę do częstego samodzielnego badania ciała i częstych wizyt profilaktycznych u lekarza.
* Niektórzy mężczyźni mają wrodzoną blokadę w najądrzach lub kanalikach nasiennych, czy też inne problemy uszkadzające ich zdolności reprodukcyjne. Jeden ośrodek zanotował, że 2% mężczyzn, którzy zgłosili się na leczenie nie miało nasieniowodów.
* Zdarzają się rzadkie przypadki, - anorchia - gdy mężczyzna rodzi się bez jąder.
* Syringomyelia, choroba rdzenia kręgowego, prowadzi do aspermii - braku ejakulacji.
* Spodziectwo, wodzona wada, kiedy to ujście cewki moczowej znajduje się na spodniej części penisa. Zwiększa to ryzyko małej zawartości plemników w spermie w późniejszym czasie, jeżeli wada nie jest skorygowana chirurgicznie sperma może nie dochodzić do szyjki.

Rak i leczenie

Wskaźnik urodzeń u ojców, którzy przeżyli raka wynosi 40%-85% oczekiwanych wyników. Niektóre raki, np. rak jąder, uszkadzają system produkcji spermy, zazwyczaj bardzo mocno. Główne sposoby leczenia raka uszkadzają zarówno plemniki jak i komórki jajowe. Im więcej naświetlań, tym większe ryzyko bezpłodności. Na szczęście, chociaż mężczyźni mogą nie produkować nasienia jeszcze przez 5 lat po terapii, to w efekcie zdolność ta powraca. Chemioterapia przy użyciu leków, które wpływają na zdolności reprodukcyjne, ma jest bardziej szkodliwa dla mężczyzn niż dla kobiet.

Infekcje

Wpływ infekcji na płodność budzi kontrowersje. Wykrycie infekcji u bezpłodnego mężczyzny nie znaczy koniecznie, że ma to jakiś związek z płodnością. Niektórzy eksperci twierdzą, że reakcja odpornościowa na pewne infekcje może uwolnić czynniki zapalne i utleniacze, chemicznie niestałe substancje, które mogą niszczyć plemniki. Dokładny wpływ tych procesów na plemniki nie jest jasny. Infekcje mogą wpływać na ruchliwość plemników, chociaż może to być tylko tymczasowe działanie. Infekcje, które mogą mieć wpływ na bezpłodność to:

* Choroby przenoszone drogą płciową. Bakterie Chlamydia trachomatis czy gonorrhea są najczęściej utożsamiane z męską niepłodnością. Infekcje te mogą powodować zabliźnianie się i blokadę ujść spermy.
* Mycoplasma jest organizmem infekcyjnym, przyczepiającym się do komórek spermy powodując, że stają się one mniej ruchliwe.
* Świnka po okresie dojrzewania jest szkodliwa dla jąder u 25% mężczyzn zarażonych chorobą. (Może tu pomóc interferon, jednak jest on bardzo toksyczny i musi być stosowany ze szczególnymi środkami ostrożności).
* Infekcje gruczołów układu moczowego i genitaliów mogą być przyczyną bezpłodności. Podatne gruczoły to: prostata, jądra, semino-vesculitis. Infekcje takie jak np. infekcja prostaty zmieniają ruchliwość plemników. Nawet po udanej kuracji antybiotykowej, infekcje pozostawiają zabliźnioną tkankę, która może blokować najądrza.

Inne problemy

Inne problemy mogące powodować bezpłodność obejmują poważne uszkodzenia lub operacje, cukrzycę, HIV, chora tarczyca, syndrom Cushinga, zawał, niewydolność wątroby, chroniczna anemia, niewydolność nerek, oraz różne leki. Efekt lekarstw na jakość i liczebność nasienia nie był dobrze zbadany, a wiele leków sprzedawanych obecnie nie zostało przetestowanych w tym kierunku. Sterydy anaboliczne (nadużywane przez sportowców) zasługują na szczególną uwagę, ponieważ znany jest ich wpływ na zmniejszenie produkcji spermy. Wśród leków, które mogą wpływać na płodność znajdują się: cimetidina (Tagamet), sulfasalazina (Azulfidine), salazopyrina, colchicina, methadone, methotrexate (Folex), phenytoin (Dilantin) corticosteroids, spironolacton (Aldactone),oraz thioridazin (Mellaril), a także wapń blokujący kanały.

Jak można to leczyć?

Przynajmniej połowa męskich problemów z płodnością może być leczona, tak, że w rezultacie zapłodnienie staje się możliwe. Istnieją 3 metody leczenia:

Reprodukcja asystowana

Terapia opiera się na leczeniu zaburzeń erekcji, powodowaniu ejakulacji, otrzymywaniu nasienia, oraz zapładnianiu komórki jajowej. Elektroejakulacja może być pomocna w przypadku zaburzeń neurologicznych uniemożliwiających ejakulację. Probówka elektryczna wytwarza prąd stymulując nerwy, co prowadzi do ejakulacji. Nasienie wydostaje się na zewnątrz przez ujście cewki moczowej, a następnie zostaje zebrane. Z uwagi na to, że może nastąpić wytrysk nasienia do pęcherza moczowego, dzień wcześniej podaje się dwuwęglan sodu, aby odkwasić mocz, tak, że staje się on nieszkodliwy dla plemników. Inną formą pozyskiwania spermy jest zapłodnienie alternatywne, wykorzystujące aspirację, czyli użycie igły w celu pozyskania nasienia bezpośrednio z jąder.

Terapia lekami

W terapii tej stosuje się leki zwiększające produkcję spermy, łagodzące zaburzenia hormonalne, przeciwdziałające infekcjom. Zarządzanie produkcją testosteronu jest podobne jak w przypadku niedoboru testosteronu. Tamoxifen (NolvadexŽ), mający działanie anty-estrogenowe, może być używany w celu stymulowania uwalniania gonadotropiny - hormonu męskiego, który inicjuje produkcję testosteronu. Antybiotyki, jak np. levofloxacin (LevaquinŽ) i doxycyclina (PeriostatŽ) są podawane przy leczeniu infekcji układu moczowego, jąder, prostaty i STD, powodujących bezpłodność.

Operacja

Operację wykonuję się w przypadku zablokowania przewodów nasiennych i żylaków powrózka nasiennego. Vasoepididymostomia, czyli zespolenie nasieniowodu z najądrzem, jest zabiegiem korygującym zator powstały w najądrzach. Zatory te zazwyczaj spowodowane są przez STD. Inne są rezultatem cyst i zamknięcia kanałów (atrezja), mających przyczyny najczęściej genetyczne. Vericocelectomy - usunięcie żylaków z jąder, zazwyczaj kończy się zwiększeniem liczebności plemników w nasieniu.